Leo Vleeschdraager is 18 jaar en werkt als bakkersleerling bij banketbakker Van den Berg. Omdat hij altijd zingend door de hele stad fietst met de bestellingen, is hij een bekend persoon in het straatbeeld. Vooral bij jonge meisjes is hij populair. Maar op een dag komt hij niet meer opdagen op zijn werk.
Vanaf 3 mei 1942 moeten alle Joden een ster dragen zodat ze herkenbaar zijn op straat als iemand van Joodse afkomst. In de zomer van 1942 beginnen de deportaties naar de concentratiekampen. In eerste instantie is niet duidelijk wat er met ze gebeurt, maar langzamerhand wordt duidelijk dat alle Joden in treinen naar vernietigingskampen worden afgevoerd. En hoewel het voor velen lang onvoorstelbaar blijft, blijkt later dat de nazi’s zes miljoen Joden hebben vermoord. Ook vele anderen zijn uitgeroeid vanwege huidskleur, geloof of seksuele voorkeur.
Synagoge op de italiaanse Zeedijk, afgebroken in 1953.
Joden zijn er al heel lang in Hoorn; in 1622 komen de eerste Portugese Joodse handelaren hier. In de haven- en handelsstad ontstond een bloeiende Joodse gemeenschap. Aan de Italiaanse Zeedijk wordt in 1780 een synagoge gebouwd, maar in de 20ste eeuw neemt het aantal Joden in de stad steeds meer af. Aan de vooravond van de bezetting wordt de synagoge nog slechts bij speciale gelegenheden gebruikt. Als de Duitse inval een feit is, worden de in Hoorn verblijvende Joden van Duitse afkomst direct naar Westerbork overgebracht. En de synagoge wordt tijdens de bezetting aan een NSB-er verkocht.
In april 1942 worden de overige Joden in Hoorn gedwongen naar Amsterdam te vertrekken, van waar ze verder gedeporteerd worden. Slechts enkelen weten onder te duiken. Ook op het Grote Noord 77 vindt een razzia plaats. Op dit adres woont het Joodse gezin Vleeschdraager: Abraham, Sara en hun zoon Leo. Abraham heeft een tijd lang op Grote Noord 98 een radio- en elektriciteitswinkel gehad, maar deze is in 1940 gesloten. Zijn zoon Leo werkt bij banketbakker Van den Berg in de Nieuwstraat, waar hij bestellingen rondbrengt op een bakkersfiets met een houten kist aan een draagriem. Dat doet hij zingend, de fietsende bakkersjongen is een graag geziene verschijning in de stad.
Op 20 april 1942 wordt het gezin echter samen met anderen uit de kleine Joodse gemeenschap van Hoorn per trein naar Amsterdam vervoerd. Sara Jacobs wordt via Vught en Westerbork naar het vernietigingskamp Sobibor gebracht waar zij op 28 mei 1943 wordt vermoord. Leo is vanuit Amsterdam naar Westerbork gedeporteerd en op 29 juni 1943 op transport naar Sobibor gezet. Daar zal hij op 2 juli worden omgebracht. Zijn vader Abraham Vleeschdraager weet uit de Hollandse Schouwburg te ontsnappen en onder meer in Westwoud onder te duiken. In 1945 keert hij terug naar Hoorn, zonder zijn vrouw en zoon.
Trein in kamp Westerbork.
In 2012 worden voor hun huis op het Grote Noord in de straat twee Stolpersteine ingemetseld. Het is een herinnering aan de leerlingbanketbakker en zijn moeder. Stolpersteine vind je over heel Europa voor huizen waar omgekomen slachtoffers van de nazi’s woonden. Het zijn kleine messing gedenkstenen waarin naam, datum en plaats zijn gegraveerd: meestal een concentratiekamp waar het slachtoffer is vermoord. De gedenkstenen zijn een internationaal project van Gunter Demnig dat zich steeds verder uitbreidt. Begin 2018 liggen er al 65.000 Stolpersteine in 1300 gemeenten in 22 landen.
In Hoorn liggen zestien van deze ‘struikelstenen’ op negen locaties, als herinnering aan de zestien inwoners van Hoorn die de oorlog niet overleefden vanwege hun Joodse afkomst of seksuele voorkeur. De oudste was 62 jaar, de jongste slechts zes maanden: een Joodse baby die in gevangenschap werd geboren. Iedere steen geeft een verdwenen stadsgenoot een plek terug in onze Hoornse gemeenschap. Ze vormen een blijvende herinnering aan hen.
Ter gelegenheid van de viering van 75 jaar vrijheid werd op 20 april 2020 een gedenksteen onthuld aan de zijkant van het Hoornse stationsgebouw. Ook op deze plaquette zijn de namen van de zestien stadgenoten vermeld, die per trein uit Hoorn vertrokken en nooit meer terugkwamen.
Verdieping
Kijk hier wat Herman Freesen zich nog weet te herinneren over dit onderwerp.
Lees hier meer over de Stolpersteine in Hoorn, met het gedicht van kinderstadsdichter Lieke Koen.
Kijk hier de korte docu ‘Weggevoerd maar nooit vergeten’ met daarin ook de onthulling van de plaquette bij het station op 20 april 2020.
